Porticovloer Teylers Hofje gerestaureerd
Het laat 18de-eeuwse Teylers Hofje in Haarlem heeft een fenomenale entree: een poortgebouw met vrijstaande zuilenportico. In dat gebouw zijn de regentenkamer en een beheerderswoning ondergebracht, erachter liggen om een royale binnentuin de woningen. In de tweede helft van de 20ste eeuw is de portico voorzien van een nieuwe tegelvloer. Daaronder bleek nog de originele vloer van blauwgrijze natuursteen uit de Belgische Ardennen te liggen. Die natuurstenen vloertegels van de waren in de loop der tijd beschadigd geraakt door bijvoorbeeld vocht en kalkafzetting. De 20ste-eeuwse vloer is verwijderd en de beschadigde tegels zijn zorgvuldig hersteld de afgelopen maanden. Tegels die te beschadigd waren zijn vervangen door tegels van dezelfde natuursteen uit de Ardennen. Nu ligt de vloer er weer net zo mooi bij ligt als eind 18de eeuw!
Pieter Teyler van der Hulst
Het Teylers Hofje is vernoemd naar Pieter Teyler van der Hulst, een doopsgezinde zijdekoopman en geldhandelaar die in het midden van de achttiende eeuw één van de rijkste inwoners van Haarlem was. In 1729 kocht Teyler het Koldershofje aan de Grote Houtstraat, dat in de zeventiende eeuw was gebouwd op de restanten van een middeleeuws gasthuis. Het hofje werd in 1730 uitgebreid met twee dwarsvleugels en het stond hierna bekend als het Teylers Hofje. Teyler overleed in 1778, en liet per testament geld na aan bijna alle liefdadigheidsinstellingen in Haarlem. Zijn enorme nalatenschap werd beheerd door vijf vrienden, aangesteld als directeuren van wat later de Teylers Stichting zou worden genoemd. Onderdeel van zijn wensen was dat moest worden gekeken naar de uitbreidingsmogelijkheden van het hofje aan de Grote Houtstraat. Teyler bestemde het hofje voor dames van alle kerkelijke gezindten, een unicum op dat moment.
Leendert Viervant
Voor de uitbreiding van het hofje werden plannen gemaakt door architect Leendert Viervant (1752-1801), ook verantwoordelijk voor de beroemde Ovale Zaal van het uit de nalatenschap opgerichte Teylers Museum. De mogelijkheden tot uitbreiding werden door de directeuren echter te klein geacht, en het hofje werd mogelijk ook niet voornaam genoeg bevonden om de nalatenschap van Teyler te representeren. Er werd besloten op zoek te gaan naar een aan te kopen terrein, om een nieuw hofje te bouwen. In 1784 kochten de directeuren de leegstaande brouwerij ‘Het Gekroonde Hoefijzer’ aan de Koudenhorn, een kade langs het Spaarne. Naar plannen van Viervant verrees hier tussen 1785 en 1787 een nieuw Teylers Hofje. Het hofje aan de Grote Houtstraat werd verkocht en kwam bekend te staan als het Vrouwe- en Antoniegasthuis. Op 5 mei 1787 betrokken de bewoonsters het nieuwe hofje aan de Koudenhorn.
Een 'echt' hofje
Het Teylers Hofje is een hofje in de meest klassieke zin van het woord: het heeft vier vleugels rondom een royale binnentuin. Het bestaat uit een monumentaal poortgebouw waarin de regentenkamer en een beheerderswoning zijn opgenomen, en drie vleugels waarin 24 woningen werden ondergebracht. Het hofje is bijzonder monumentaal, wat een specifieke wens van de directeuren van de Teylers Stichting lijkt te zijn geweest. Viervant had de opdracht gekregen om een hofje te ontwerpen ‘in een deftige en welgeschikte Bouworde’. Met name de strenge, classicistische bouwstijl van de regentenkamer en het poortgebouw met vrijstaande zuilenportico, zijn kenmerkend voor de vormentaal die zich eind achttiende eeuw ontwikkelde in Nederland. De spaarzame decoratie van het exterieur van de voorgevel, met natuurstenen guirlandes boven de vensters en een brede kroonlijst, een fronton met snijwerk en een hoge attiek, geven het geheel een statig voorkomen. De regentenkamer, links in het poortgebouw, werd volledig bekleed met blank eikenhout, door middel van pilasters geleed in vakken. In het vertrek kwamen meubelen van verschillende Haarlemse leveranciers en een rijk bewerkte consoletafel naar ontwerp van Viervant zelf. Het vertrek wordt gedomineerd door een groot regentenportret door Wijbrand Hendriks, waarop de eerste directeuren van de Teylers Stichting zijn afgebeeld, de secretaris en Viervant zelf. De directeuren vergaderden oorspronkelijk op de laatste dinsdag van de maand en aten daarna gezamenlijk.
