Woelwijk

Het huis Woelwijk bij Voorschoten is een voormalige boerderij-buitenplaats waarvan de geschiedenis teruggaat op een 16de-eeuwse boerderij. Het huis bevindt zich in een gebied tussen Leiden en Den Haag dat in het verleden veel buitenplaatsen heeft gekend. Welgestelde regentenfamilies kochten in de 17de en 18de eeuw oude boerderijen op en gebruikten deze deels of geheel als buitenplaats. Ook bij Woelwijk was dit het geval. 

Uit archiefstukken blijkt dat in de 16de eeuw hier reeds een boerderij stond. Deze was met bijbehorende landerijen in bezit van de schoutenfamilie Van Rijn. De oudste vermelding van Woelwijk dateert uit 1544 toen Cornelis Willemsz van Rijn, een machtige schout van Voorschoten, de eigenaar was. Van dit oudste Woelwijk zijn funderingsmuren bewaard gebleven onder de opkamer. Deze zijn bij bouwhistorisch onderzoek gedateerd op de periode 1500-1525. Tijdens het beleg van Leiden is dit oudste Woelwijk omstreeks 1573 verbrand. De boerderij moet in de decennia hierna zijn herbouwd, vermoedelijk in opdracht van Claes Cornelisz van Rijn. Uit archiefbronnen is gebleken dat dit omstreeks de eeuwwisseling, in ieder geval voor 1614, is gebeurd.

In 1651 werd Woelwijk in een veiling verkocht aan de familie Van Outshoorn. In 1707 kwam de boerderij met bijbehorende stal, schuren, hooibergen, tuin en boomgaard in bezit van Teeuwis Hendricksz Heemskerk. Zijn erfgenamen verkochten het pand in 1762 aan de meester-chirurgijn en apotheker Joseph van der Lis die het gedeeltelijk als buitenplaats in gebruik nam. Ook de volgende eigenaren bezaten Woelwijk als buitenverblijf en belegging en verpachtten de boerderij met bijbehorende landerijen. In de 19de en 20ste eeuw ging het bergafwaarts met Woelwijk. In 1967 werd het pand in vervallen toestand gekocht door het echtpaar J.G. van Manen-Fabius. Zij lieten het restaureren naar een plan van architect P. van der Sterre uit Leiderdorp en schonken het in 1975 aan Vereniging Hendrick de Keyser.

De kern van het huidige huis wordt gevormd door de boerderij van voor 1614 die bestond uit een ruim voorhuis met een dwars aansluitende melkkelder met opkamer daarboven. De opkamer had het karakter van een 'heerschapskamer' (een kamer in de boerderij gereserveerd voor de eigenaar). Rond 1800 is de opzet van het gebouw sterk gewijzigd. De L-vormige plattegrond werd aangevuld tot een rechthoek door de aanbouw van een vertrek achter de opkamer. Het hele huis kreeg één gezamenlijk zadeldak. In de loop van de 19e eeuw werd deze echter vervangen door een constructie met twee parallelle zadeldaken.

Voor meer informatie zie Huizen in Nederland, deel III Zeeland en Zuid-Holland, pp. 428-432.