Huis Van Eysinga

Het (Museum)huis Van Eysinga in Leeuwarden is een magnifiek herenhuis in Lodewijk XVI-stijl, gebouwd eind 18de eeuw voor Frans Julius Johan van Eysinga, grietman (kantonrechter) van Doniawerstal en lid van Provinciale Staten van Friesland. 

Delen van het pand zijn echter veel ouder: enkele kelders met kruisribgewelven dateren uit de late 16de eeuw.
Van Eysinga erfde in 1773 het pand van zijn grootvader Johan Vegeling van Claerbergen, schrijver, raadsheer, grietman en gedeputeerde.
In 1781 werd het pand met enkele aangrenzende panden verbouwd en samengevoegd tot een L-vormig pand. In 1797 werd het pand op de hoek van de Koningsstraat en de Turfmarkt aangekocht. In 1806 werden de twee panden verbouwd tot een blokvormig pand met kroonlijst en risaliet in een fenomenale Lodewijk XVI-stijl.

Wie de bouwmeester van het Huis Van Eysinga was, is niet bekend. Wel staat vast dat Leeuwarder ambachtslieden (timmerknecht Pabe Jilderts van de Helm) en kunstenaars (behangselschilder F.C. de Hosson), maar vermoedelijk ook collega's uit Holland de eveneens in Lodewijk XVI-stijl uitgevoerde inrichting van het huis verzorgden. Inwendig werd het huis afgewerkt met marmeren en houten vloeren, lambriseringen, houtsnijwerk, marmeren schouwen, geschilderde behangsels, bovendeurstukken, damastbespanningen en stucwerk.

Op de bel-etage liggen links en rechts van de  marmeren middengang diverse representatieve vertrekken. Aan de linkerkant  van de gang liggen de eetkamer, het trappenhuis en twee tuinkamers.  De trap is voorzien van rijk gesneden houten balusters. De eetkamer was oorspronkelijk voorzien van geschilderde behangsels. Aan de hand van een familieportret uit 1787 zijn deze behangsels deels gereconstrueerd in 2020. De eetkamer is via een ‘verborgen’ deur met daarachter een kleine ruimte verbonden met het trappenhuis; waarschijnlijk om het personeel toegang te verlenen tot de eetkamer zonder dat zij de middengang hoefden te betreden.

Aan de rechterkant liggen vanaf het einde van de gang de grote zaal, de middenkamer, de hoekkamer en een spreekkamertje. De zaal, het grootste en meest representatieve vertrek van het huis, heeft een stucplafond dat is gedecoreerd met muziekinstrumenten, kransen, palmtakken en verschillende soorten bladwerk. Op de wanden van de hoekkamer bevinden zich geschilderde behangsels van omstreeks 1806 met daarop een Hollands landschap.

Het souterrain was het domein van het personeel. Hier stonden drie functies centraal:  de keuken, de was en de opslag van proviand en drank. In de keuken zijn de marmeren vloer, de witjesbetegeling, de okergeel geschilderde balken met troggewelfjes, de schouw met gemetselde fornuizen en het aanrecht bewaard.

Tot in het 4e kwart van de 19de eeuw was het pand in gebruik als chique woonhuis. In 1879 werd het huis verkocht aan het Provinciaal Friesch Genootschap ter Beoefening van Friesche Geschied-, Oudheid- en Taalkunde. In 1881 werd in het Huis Van Eysinga het Fries Museum geopend. In de periode 1895 - 1907 werd het gebouw uitgebreid met enkele naastgelegen panden in neo-renaissancestijl. Het gehele complex heeft de status van rijksmonument. 

In 2013 is het Fries Museum verhuisd naar de nieuwbouw op het Zaailand in Leeuwarden. De herbestemming van Huis Van Eysinga werd gesteund door de VriendenLoterij, de Ottema-Kingma Stichting en de Provincie Friesland. Het Koninklijk Fries Genootschap speelde een belangrijke rol in de overdracht aan ‘Hendrick de Keyser' in 2014. Sinds november 2018 is het geopend als Museumhuis. 

Museumhuis
Huis Van Eysinga is opengesteld als Museumhuis. Je kunt het huis bezoeken en zelf ervaren alsof je één van de bewoners bent. Je mag alle kasten en deuren openen en plaats nemen op het meubilair. Ervaar hoe de Friese adel woonde en leefde en stap 1781 binnen. Informatie over openingstijden en tickets vind je op Huis Van Eysinga | Museumhuizen.

Voor meer informatie zie Huizen in Nederland, deel V De 19de en 20ste eeuw, pp. 188-199. Zie ook Jaarverslag Vereniging Hendrick de Keyser 96 (2014), pp. 50-73 en Jaarverslag Vereniging Hendrick de Keyser 99 (2017), pp. 27.