De Kanselarij mag met recht een topstuk van de Nederlandse architectuur worden genoemd.
Door de enorme afmetingen is het haast niet voor te stellen dat dit statige gebouw aan de Turfmarkt in Leeuwarden, de Kanselarij geheten, al ruim vier en een halve eeuw het stadsbeeld siert. Het behoort tot één van de belangrijkste en best bewaarde niet-kerkelijke voorbeelden van de late Noord-Nederlandse baksteengotiek, met enkele vroegrenaissance kenmerken. Het mag met recht een topstuk van de Nederlandse architectuur worden genoemd. Het is voor een ieder duidelijk dat dit gebouw vroeger een belangrijke functie moet hebben gehad. Frappant is daarom dat het amper vijftien jaar voor haar oorspronkelijke doel is gebruikt. Kantelpunten in niet alleen de Friese, maar ook Nederlandse geschiedenis voltrokken hier niet onopgemerkt.
De Kanselarij werd tussen 1566 en 1571 gebouwd als zetel voor het ‘Hof van Friesland’, het hoogste bestuursorgaan van de provincie. Mogelijk verstrekte Filips II van Spanje de bouwopdracht, het ontwerp wordt weleens aan zijn bouwheer Bartholomeus Jansz toegeschreven. Na de Alteratie, het Plakkaat van Verlatinghe en de Friese Opstand verloor het Hof in de daaropvolgende machtsstrijd haar belangrijkste bestuurlijke taken. Het hoogste bestuur lag voortaan bij de Staten van Friesland, gezeteld in het naast de Kanselarij gelegen Landshuis. Het Hof werd niet opgeheven, maar behield als taak de civiele en criminele rechtspraak. De Kanselarij fungeerde daarna als rechtbank. Deze functie zou het tot begin 19de eeuw behouden. Verschillende nieuwe (tijdelijke) gebruikers volgden, waaronder een hospitaal en een gevangenis.
Het gebouw werd tussen 1893 en 1896 gerestaureerd en verbouwd naar plannen van rijksbouwmeester Jacobus van Lokhorst om het geschikt te maken als rijksarchief en bibliotheek. Uitgangspunt was herstel in oorspronkelijke stijl, maar geheel naar de restauratieopvattingen van de tijd werd het pand niet alleen gerestaureerd maar ook ‘aangevuld’ met eigentijdse onderdelen in een 16de-eeuwse stijl. Omstreeks 1975 vertrokken archief en bibliotheek, waarna de Kanselarij in gebruik werd gegeven aan het Fries Museum, dat aan de overzijde zetelde in het Van Eysinga-huis (ook bezit van HdK). Tussen 1992 en 1997 werd een grootscheepse restauratie en verbouwing van het pandencomplex uitgevoerd, waarbij aan twee zijden van de Turfmarkt nieuwe gebouwen verrezen naar een ontwerp van Gunnar Daan. Na het vertrek van het museum is het gebouw in gebruik genomen als bedrijfsverzamelpand. In 2022 is het gebouw overgedragen aan Hendrick de Keyser, waar het een belangrijke aanvulling op de collectie 16de-eeuwse gebouwen vormt.
Ondanks vele verbouwingen, waaronder de toevoeging van een bordestrap in 1621, is het exterieur van de Kanselarij bijzonder goed bewaard gebleven. Door de hoge kwaliteit en nauwkeurige detaillering van de 19de-eeuwse aanpassingen vormt het geheel nu een relatief harmonieuze samensmelting van de oorspronkelijke bebouwing (hoofdlijnen) en de restauratievisie van Van Lokhorst (met name detaillering). Inwendig is dat minder het geval en resteert vrijwel niets uit de bouwtijd, maar is het pand grotendeels een product van de verbouwing van Van Lokhorst. Grote uitzondering vormt een houten spiltrap onder een bakstenen schroefgewelf met stervormige ribben, met een rijk bewerkte – voor Nederlandse begrippen volstrekt uitzonderlijke – natuurstenen spil.
