Romaans en Gotiek
De romaanse bouwkunst (in ons land houden wij aan de periode 1000-1250) kennen we vrijwel alleen nog uit de kerkelijke architectuur. Romaanse gebouwen als kerken en kloosters maken een gesloten indruk, opgetrokken uit dikke natuurstenen en (vanaf de 12de eeuw) bakstenen muren met daarin kleine vensters en deuren onder ronde bogen. Versieringen zijn sober en aan het exterieur beperkt tot geschakelde rondbogen, sierlijsten en zuilen.
Woonhuizen uit deze tijd zijn in Nederland nauwelijks bewaard. Sporadisch worden vondsten gedaan die aantonen dat adellijke burgers stenen huizen en woontorens lieten bouwen. De Vereniging bezit een huis in Appingedam waarin resten van een woontoren uit de 13de of 14de eeuw zijn bewaard. Gewone burgers woonden in huizen van hout, leem en stro, gebouwd rond een 'binnenhaard'. Vanaf de 14de eeuw kwam er in ons land een langzaam, zeer gevarieerd en streekgebonden proces van 'verstening' van het woonhuis op gang. Tot ver in de 16de eeuw bleef het bouwen van grotendeels houten huizen echter veelvoorkomend.
In de late middeleeuwen werden er in de bouwkunst in de Nederlanden gotische stijlelementen opgenomen. De gotiek (in ons land circa 1250-1560) ontstond in de kathedraalbouw in Frankrijk maar beïnvloedde ook de woonhuisbouw. Gotische kerkgebouwen worden gekenmerkt door hun grote hoogte en ijle constructies (in ons land meestal een combinatie van natuursteen, baksteen en hout). Licht speelt een belangrijke rol.
Stijlkenmerken en gebruikte materialen kunnen van streek tot streek sterk verschillen maar typerend zijn spitse vensters en deuromlijstingen, verfijnde geprofileerde decoratieve traceringen, accoladebogen, pinakels en geometrische figuren als driepassen en cirkels. Ook in woonhuizen werden deze elementen toegepast.
Bijzondere voorbeelden van gotische stenen huizen in het bezit van de Vereniging zijn 'Het Zeepaert' in Dordrecht, Brink 47 in Deventer, het Karel-V huis in Goes, en de huizen Kwartelenmarkt 1 en Grote Kerkstraat 19-21 in Venlo.
Houten gotische woonhuizen zijn nauwelijks bewaard. Wel gaan achter gevels van later datum soms gotische houtskeletten schuil. De Vereniging bezit vele en gevarieerde voorbeelden.
