Bouwstijl
Classicisme
Een hernieuwde, grondige bestudering van de klassieke en Italiaanse architectuurtheorieën ligt ten grondslag aan het Hollands classicisme (ca 1630-1700). Vanaf omstreeks 1630 ontstond er onder de culturele elite in de machtige Hollandse Republiek grote interesse voor de theorieën van de klassieke bouwkunst. Ook hechtte men groot belang aan meetkunde als fundament van de architectuur. De vertaalde tractaten van de Italiaanse bouwmeesters Palladio, Vignola en Scamozzi kregen veel navolging. In het ‘architectuursysteem' van het classicisme streefde men naar meetkundige verhoudingen en een correcte toepassing van de klassieke zuilenorden. Kenmerkend zijn het bouwen in een combinatie van baksteen en natuursteen, de uitgewogen verhoudingen en de toepassing van pilasters (Toscaans, Dorisch, Ionisch, Korintisch en Composiet), lijsten, tempelfrontons en ornamenten als festoenen en kapitelen.
Hoorn, Muntstraat 6, portaal
Belangrijke bouwmeesters waren Jacob van Campen, Pieter Post, Philips Vingboons en Arent van 's-Gravesande. De Bibliotheca Thysiana in Leiden van Arent van 's-Gravesande, het huis ‘De Onbeschaamde' in Dordrecht van Pieter Post en het huis 's-Hertogenbosch in Middelburg zijn voorbeelden uit het bezit van de Vereniging.
Ook in het burgerhuis, doorontwikkeld vanuit de bestaande bouwtraditie, was een streven naar symmetrie en monumentaliteit voelbaar. In Amsterdam speelde Philips Vingboons een belangrijke rol in het ontwikkelen van classicistische modellen voor de smalle, hoge gevels van de huizen van de rijke burgers in de stad. De halsgevels van Keizersgracht 387 in Amsterdam en Tweede Korenstraatje 18 in Den Bosch zijn voorbeelden van woonhuizen in classicistische stijl.
Aan het eind van de 17de eeuw kwam de nadruk nog meer te liggen op harmonische verhoudingen en monumentaliteit. Adriaan Dortsman, Steven Vennecool en Jacob Roman waren meesters in deze ‘strakke stijl' die gekenmerkt wordt door symmetrisch opgebouwde gevels, geleed door vensters en een geaccentueerde ingangspartij. Buitenplaats De Nijenburg in Heiloo, in het bezit van de Vereniging, is in zijn oorspronkelijke opzet een goed voorbeeld van dit late classicisme.
